PRZYWROTNIK POSPOLITY (Alchemilla vulgaris) – ziele kobiet i strażnik kobiecego zdrowia. Leksykon ziół

Zastosowanie przywrotnika w medycynie tradycyjnej

Przywrotnik od wieków znajduje zastosowanie w medycynie ludowej i fitoterapii, szczególnie w schorzeniach przewodu pokarmowego, układu krwionośnego oraz w pielęgnacji skóry. Działa podobnie do klasycznych surowców garbnikowych i goryczowych, choć nieco słabiej, ze względu na umiarkowaną zawartość związków czynnych.

Podawany doustnie, wykazuje działanie przeciwbiegunkowe, przeciwbakteryjne i przeciwzapalne, zmniejszając nasilenie biegunek, regulując wypróżnienia oraz ograniczając rozwój bakterii patogennych w jelitach. Zawarte w roślinie gorycze stymulują wydzielanie soku żołądkowego, co poprawia trawienie, zwiększa łaknienie i wspiera przyswajanie składników odżywczych. Ziele przywrotnika wykorzystywane jest również w łagodzeniu dolegliwości żołądkowo-jelitowych, takich jak nieżyt, wzdęcia, bóle brzucha, brak apetytu czy choroba wrzodowa.

Zewnętrznie preparaty z przywrotnika – odwary, napary, maści i okłady – wykazują działanie ściągające, przyspieszające gojenie i regenerujące skórę. Są pomocne w leczeniu drobnych ran, oparzeń, siniaków, trądziku różowatego oraz cery naczynkowej i łojotokowej. Dzięki wpływowi na tkankę łączną przywrotnik wspomaga odbudowę naczyń włosowatych, zmniejsza widoczność blizn, plam i znamion skórnych oraz przywraca skórze jędrność i elastyczność. W postaci płukanek ziele przywrotnika działa łagodząco na stany zapalne jamy ustnej i gardła, a jako odwar lub irygacja – korzystnie wpływa na błony śluzowe pochwy i przewodu pokarmowego.

Fitoterapeuci podkreślają także jego znaczenie w leczeniu hemoroidów, zapalenia odbytu, a także jako wsparcie w terapii plamic, żylaków i nadmiernych krwawień miesiączkowych. Ze względu na swoje szerokie spektrum działania, przywrotnik zyskał miano „najlepszego przyjaciela kobiety”.

Formy zastosowania przywrotnika w fitoterapii

W tradycji zielarskiej przywrotnik pospolity od wieków ceniony jest za swoje wszechstronne właściwości i wykorzystywany w różnych formach terapeutycznych. W fitoterapii stosuje się go głównie w postaci naparów, odwarów, płukanek, okładów, lewatyw, mieszanek ziołowych, a także preparatów kosmetycznych przygotowywanych w warunkach domowych.

Najczęściej spotykaną formą jest odwar – jedną łyżkę świeżego lub suchego ziela należy zalać szklanką wody, gotować przez 5 minut i pozostawić pod przykryciem na 30 minut. Tak przygotowany odwar można pić 4 razy dziennie po 100–150 ml w przypadku nieżytów przewodu pokarmowego lub 2 razy dziennie po 100 ml w innych dolegliwościach.

Zewnętrznie stosuje się go do płukania gardła i jamy ustnej (np. przy nadżerkach i stanach zapalnych dziąseł), lewatyw (w hemoroidach i zapaleniu odbytu) oraz w formie okładów na skórę trądzikową, łojotokową i łuszczycową.

W kosmetyce naturalnej przywrotnik polecany jest jako składnik toniku – przygotowanego z odwaru, soku z cytryny, białego wina i spirytusu salicylowego – który działa wybielająco, przeciwzapalnie, ściągająco i ujędrniająco, wspierając pielęgnację cery problematycznej.

W zielarskiej tradycji kobiecego zdrowia szczególne miejsce zajmuje herbatka wzmacniająca, rekomendowana przez Stefanię Korżawską, znaną zielarkę i propagatorkę medycyny naturalnej. Składa się ona z równych części ziela przywrotnika i kwiatu jasnoty białej; 3 łyżki mieszanki należy zalać 3 szklankami wody, zagotować i parzyć 15 minut. Napar ten wspiera organizm kobiet w czasie menstruacji i menopauzy, wzmacniając układ hormonalny i ogólną kondycję organizmu.

W ziołolecznictwie klasztornym, m.in. według receptur Ojców Bonifratrów, przywrotnik stosowany jest jako składnik mieszanek ziołowych wspierających terapię cukrzycy, gdzie łączony jest z takimi surowcami jak ziele rutwicy, liście borówki czernicy, owoc jałowca, ziele jemioły czy dziurawiec.

Ciekawą formą zastosowania jest także kąpiel odmładzająca, przygotowana z 100 g ziela przywrotnika oraz po 25 g kwiatu rumianku i lipy. Zioła gotuje się w 3 litrach wody przez 5 minut, a następnie wywar dodaje się do kąpieli o temperaturze 37°C. Samą masę ziołową można umieścić w płóciennym woreczku i również zanurzyć w wannie, by w pełni wykorzystać jej pielęgnujące właściwości.

Przywrotnik uznawany jest za zioło bezpieczne, jednak nie jest zalecany do długotrwałego, ciągłego stosowania bez przerw. Jak w przypadku każdego preparatu ziołowego, wskazana jest rozwaga i stosowanie zgodne z zaleceniami fitoterapeutów.

Przywrotnik – ciekawostki i zastosowania nietypowe

Choć przywrotnik pospolity (Alchemilla vulgaris) znany jest przede wszystkim z tradycyjnego zastosowania w fitoterapii kobiecej, jego właściwości doceniano również w praktyce weterynaryjnej. W dawnych gospodarstwach wiejskich ziele to wykorzystywano jako środek wspomagający laktację u krów mlecznych, łagodzący stany zapalne wymienia, a także poprawiający trawienie u zwierząt hodowlanych. Podawany w postaci wywaru lub jako dodatek do paszy, stanowił element naturalnej profilaktyki i wsparcia dla zdrowia zwierząt gospodarskich.

Przywrotnik znajduje także zastosowanie w kuchni, szczególnie jako składnik sezonowy. Do celów kulinarnych pozyskuje się młode liście, najlepiej przed kwitnieniem, gdy są jeszcze delikatne i zawierają najwięcej cennych składników. Choć są bezzapachowe, wyróżniają się wyraźnym, goryczkowym smakiem, który doskonale komponuje się ze szpinakiem, sałatkami warzywnymi czy jako farsz do ciasta. Drobno posiekane mogą wzbogacać zupy warzywne, a po uduszeniu lub podsmażeniu – w towarzystwie pokrzywy, szczawiu, czosnku niedźwiedziego, oleju i przypraw – tworzą smaczną, odżywczą przystawkę serwowaną na ciepło, świetnie pasującą do ryżu lub kaszy. Ciekawym sposobem wykorzystania przywrotnika jest także przygotowanie zielonego koktajlu: zmiksowane liście (ok. 4 łyżeczki na szklankę wody) z dodatkiem soku z cytryny stanowią orzeźwiający, lekko cierpki napój roślinny.

Przywrotnik – przeciwwskazania, działania niepożądane i interakcje

Mimo wielu korzystnych właściwości, przywrotnik pospolity nie jest odpowiedni dla każdego. Zioło to nie powinno być stosowane w czasie ciąży i karmienia piersią, a także przez osoby cierpiące na niewydolność nerek, zaburzenia pracy serca, niedociśnienie, padaczkę, chorobę Parkinsona, atonię jelit, przewlekłe zaparcia oraz niedokrwistość (anemię). Ze względu na wysoką zawartość garbników, przywrotnik może powodować wysuszenie śluzówek przewodu pokarmowego, a u niektórych osób także zaparcia.

Długotrwałe stosowanie odwaru z samego przywrotnika (powyżej kilku tygodni) może prowadzić do zaburzeń wchłaniania żelaza i innych mikroelementów, takich jak cynk, magnez i wapń, co może nasilać objawy niedoborów. Dlatego zaleca się jego stosowanie w ramach ziołowych mieszanek, gdzie ryzyko działań niepożądanych jest znacznie mniejsze.

Należy również zwrócić uwagę na możliwe interakcje z lekami. Przywrotnik może wpływać na działanie enzymów wątrobowych, m.in. CYP2E1 i transferazy glutationowej, co może zmieniać metabolizm niektórych leków. Może także nasilić działanie leków moczopędnych i obniżających ciśnienie krwi, a także zwiększyć toksyczność digitoksyny (stosowanej w chorobach serca) oraz nasilić skutki uboczne leków sterydowych.

Osoby przyjmujące leki na stałe powinny skonsultować się z lekarzem lub fitoterapeutą przed rozpoczęciem suplementacji przywrotnikiem.

Podsumowanie

Przywrotnik pospolity (Alchemilla vulgaris) to cenione zioło o długiej tradycji stosowania w medycynie naturalnej, zwłaszcza w fitoterapii kobiecej. Dzięki obecności garbników, flawonoidów i związków przeciwzapalnych, wykazuje działanie ściągające, przeciwkrwotoczne, przeciwbakteryjne i regulujące cykl miesiączkowy. Stosowany jest zarówno wewnętrznie — w formie odwarów, herbat, mieszanek ziołowych — jak i zewnętrznie, np. do płukanek, kąpieli i okładów. W tradycji zielarskiej przywrotnik pełnił także funkcje kulinarne i weterynaryjne.

Mimo licznych korzyści, nie jest pozbawiony przeciwwskazań i możliwych interakcji z lekami, dlatego jego stosowanie powinno być przemyślane i dostosowane do indywidualnych potrzeb organizmu. Odpowiednio używany — samodzielnie lub w mieszankach ziołowych — może stanowić wartościowe wsparcie w terapii wielu dolegliwości, zwłaszcza tych związanych z kobiecym układem rozrodczym i zdrowiem skóry.

Autorka: A. Warda. Redaktorka bloga netzdrowie.pl; absolwentka kursu Zielarstwo i Towaroznawstwo Zielarskie w IMK w Katowicach oraz kursu Zioła lecznicze - naturalny sposób utrzymania zdrowia, urody i odporności na UO SGGW

Bibliografia:

1. https://rozanski.li/161/przywrotnik-alchemilla-w-fitoterapii/
2. W. Poprzęcki, Ziołolecznictwo, Warszawa 1990
3. Halarewicz, Atlas ziół. Kulinarne wykorzystanie roślin dziko rosnących; Wydawnictwo SBM Sp. z o.o, Warszawa 2015
4. B. Jemioła, Terenowa apteczka ziołowa, Wydawnictwo Pascal
5. Ziołolecznictwo Poradnik dla lekarzy pod redakcją Aleksandra Ożarowskiego; Wydanie 3; Warszawa 1982; Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich
6. M. Senderski; Prawie wszystko o ziołach i ziołolecznictwie; Podkowa Leśna 2017
7. F. Couplan, G. Debuigne, Wielki Zielnik Roślin Leczniczych; Wydawnictwo Jedność 2019
8. B. Jemioła. Co radzą zioła, Biały Wiatr 2024
9. M. Treben; Wracamy do natury, Warszawa 1993
10. S. Korżawska; Po zdrowie z ziołami, Wydawnictwo Corsam, Warszawa 2015

Treści przedstawione na tym blogu mają wyłącznie charakter edukacyjny i informacyjny. Dokładamy wszelkich starań, aby były merytorycznie poprawne i aktualne, jednak nie zastępują one indywidualnej porady specjalisty dostosowanej do Twojej sytuacji. To nie jest porada lekarska ani spersonalizowana porada zielarska. Podane informacje mają charakter skrótowy i nie są kompletne. Przed zastosowaniem ziół lub innych metod opisanych na blogu skonsultuj się z lekarzem lub wykwalifikowanym specjalistą. Szczególną ostrożność powinny zachować kobiety w ciąży i karmiące, osoby przewlekle chore, przyjmujące leki lub suplementy diety, osoby z chorobami autoimmunologicznymi, cukrzycą, chorobami serca, zaburzeniami ciśnienia krwi, a także osoby przyjmujące leki psychotropowe. Konsultacja lekarska jest również niezbędna dla dzieci, kierowców oraz osób obsługujących maszyny. Żadna część artykułu nie może być traktowana jako porada zdrowotna. Przed zastosowaniem jakichkolwiek informacji w praktyce skonsultuj się z odpowiednim specjalistą.