Senes

Cassia angustifolia, czyli senes wąskolistny, wywodzi się głównie z Półwyspu Arabskiego i Somalii, chociaż jest również uprawiana w południowych Indiach. Jego bliskim krewnym jest Cassia senna, znana jako senes ostrolistny, który występuje we Wschodniej Afryce i jest uprawiany w Sudanie oraz Górnym Egipcie. Oba gatunki są członkami rodziny motylkowatych (Fabaceae), a ich liście i owoce znajdują szerokie zastosowanie w medycynie.

Senes wąskolistny to niewielki krzew, osiągający wysokość do około 60 cm. Liście tej rośliny są pierzaste, wąskie, o jasnozielonym kolorze. Kwiaty senesu są żółte i zebrane w wiechy, a owoce mają formę płaskich, brązowych strąków, zawierających nasiona. Surowce zielarskie pochodzą zarówno z liści (Folium Sennae), jak i owoców (Fructus Sennae), zwanych również strączkami senesowymi.

Senes zawiera ponad 20 różnych związków chemicznych, znanych jako antrazwiązki, które odpowiadają za jego działanie farmakologiczne. 

Właściwości przeczyszczające. Najbardziej znanym i cenionym działaniem senesu jest jego zdolność do silnego pobudzania perystaltyki jelit, szczególnie jelita grubego. Antrazwiązki zawarte w liściach i owocach senesu, zwłaszcza sennozydy, są metabolizowane przez bakterie jelitowe, co prowadzi do zwiększonego wydzielania wody w jelitach oraz pobudzenia skurczów mięśni gładkich. W efekcie dochodzi do przyspieszenia ruchów perystaltycznych i przesuwania się treści pokarmowej, co skutkuje efektem przeczyszczającym. Działanie senesu jest stosunkowo szybkie – efekty można zaobserwować już po 6-8 godzinach od zażycia preparatu. Dzięki temu senes jest skutecznym środkiem w przypadku nagłych zaparć oraz przy przygotowaniach do zabiegów diagnostycznych lub operacyjnych, które wymagają oczyszczenia jelit.

Działanie cholagogiczne. Senes wykazuje również niewielkie działanie żółciopędne (cholagogum), co może wspomagać trawienie, choć jego głównym zastosowaniem pozostaje wpływ na perystaltykę jelit. Żółciopędne działanie senesu jest jednak znacznie mniej wyraźne niż jego działanie przeczyszczające.

Zastosowanie w fitoterapii. Senes jest szczególnie polecany w leczeniu zaparć atonicznych, czyli takich, które są wynikiem osłabienia mięśni jelitowych. Jest to częsty problem u osób starszych, a także u osób cierpiących na otyłość. Senes może być również stosowany w zaparciach spastycznych, czyli związanych ze skurczami jelit, choć w takich przypadkach zazwyczaj zaleca się łączenie senesu z preparatami przeciwskurczowymi. W medycynie tradycyjnej senes był stosowany przez wieki w różnych celach. W średniowieczu, za pośrednictwem arabskich lekarzy, trafił do Europy, gdzie używano go do oczyszczania organizmu. Wierzono, że senes pomaga w usuwaniu z ciała szkodliwych substancji, co miało kluczowe znaczenie dla utrzymania zdrowia według ówczesnych teorii medycznych. W arabskiej tradycji medycznej senes stosowano również w leczeniu chorób oczu oraz trądu. Te zastosowania nie są już popularne w nowoczesnej fitoterapii, ale pokazują, jak wszechstronnie wykorzystywano tę roślinę w przeszłości.

Senes jest dostępny w różnych formach: jako suszone liście, owoce (strąki), a także w postaci tabletek, kapsułek, herbat czy ekstraktów płynnych. Najczęściej stosuje się go w formie naparu lub herbatki.

Możliwe skutki uboczne: Chociaż senes jest uważany za bezpieczny środek przeczyszczający, jego długotrwałe stosowanie może prowadzić do kilku problemów zdrowotnych. Przede wszystkim, przedłużone używanie senesu może wywołać zmiany w funkcjonowaniu jelit, prowadząc do uzależnienia od środków przeczyszczających. Może to skutkować przewlekłymi zaparciami, gdy jelita stają się „leniwe” i niezdolne do normalnej pracy bez wsparcia farmakologicznego. Innym możliwym skutkiem ubocznym jest zmniejszenie poziomu potasu we krwi (hipokaliemia), co może prowadzić do osłabienia mięśni, zaburzeń rytmu serca oraz innych problemów zdrowotnych. Senes nie powinien być stosowany przez kobiety w ciąży ani karmiące piersią, ze względu na brak wystarczających danych dotyczących bezpieczeństwa w tych grupach. Ponadto osoby cierpiące na stany zapalne jelit, takie jak choroba Crohna czy wrzodziejące zapalenie jelita grubego, powinny unikać stosowania senesu. Senes nie jest również zalecany dla dzieci poniżej 12. roku życia, ze względu na silne działanie przeczyszczające.

Tradycja i historia

Senes ma długą i bogatą historię stosowania, sięgającą starożytności. W tekstach medycznych z IX i X wieku, arabscy lekarze, tacy jak Isaak Judaeus, opisali senes jako skuteczny środek przeczyszczający. Był to czas, kiedy medycyna arabska wyprzedzała swoją epokę, a wiele z ich osiągnięć trafiło później do średniowiecznej Europy. Za pośrednictwem mnichów, takich jak Constantinus Africanus, senes zyskał popularność w klasztornych aptekach średniowiecznej Europy. Był stosowany jako środek oczyszczający organizm, a jego zastosowanie nie zmieniło się zasadniczo przez wieki. W XVI wieku senes zaczęto nawet uprawiać we Włoszech, choć nie zyskał on takiej popularności jak rośliny sprowadzane z Arabii.

Podsumowanie

Senes (Cassia angustifolia) to jedna z najważniejszych roślin leczniczych stosowanych w fitoterapii. Jego główne zastosowanie to leczenie zaparć i przygotowanie pacjentów do zabiegów diagnostycznych wymagających oczyszczenia jelit. Zawiera on szereg aktywnych związków chemicznych, które skutecznie stymulują perystaltykę jelit, co czyni go niezwykle skutecznym środkiem przeczyszczającym. Jednak, jak w przypadku każdego środka leczniczego, należy stosować senes z umiarem, pamiętając o możliwych skutkach ubocznych oraz przeciwwskazaniach. Właściwe stosowanie senesu, oparte na wiedzy i doświadczeniu, pozwala czerpać korzyści z jego działania, jednocześnie minimalizując ryzyko związane z długotrwałym użyciem. Dzięki swojej wszechstronności i skuteczności, senes pozostaje nieodzownym elementem zielarskich aptek, a jego historia oraz tradycja stosowania podkreślają jego znaczenie w medycynie naturalnej.

Źródła:

1. ZIOŁOLECZNICTWO PORADNIK DLA LEKARZY pod redakcją doc. dra hab. ALEKSANDRA OŻAROWSKIEGO Wydanie III WARSZAWA 1982
2. J.Mayer,B.Uehleke, O.K.Saum, Zioła Ojców Benedyktynów, Warszawa 2004