Lawenda

Lawenda (Lavandula officinalis) to jedna z najbardziej popularnych roślin wykorzystywanych w ziołolecznictwie oraz przemyśle kosmetycznym i perfumeryjnym. Pochodząca z rejonów Morza Śródziemnego, ta wieloletnia roślina z rodziny jasnotowatych (Lamiaceae) jest ceniona na całym świecie za swoje właściwości lecznicze, aromatyczne i estetyczne. Współcześnie lawenda jest uprawiana w wielu krajach, w tym w Polsce, gdzie znajduje swoje miejsce zarówno na plantacjach, jak i w przydomowych ogrodach.

Lawenda jest półkrzewem, który osiąga wysokość do 60 cm. Charakterystyczną cechą tej rośliny są jej rozgałęzione, lekko wygięte łodygi, które zdrewniałe są u podstawy. Na łodygach znajdują się lancetowate, szarozielone liście, które są pokryte delikatnymi włoskami, nadającymi im miękki, aksamitny wygląd. Liście te są ustawione naprzeciwlegle na łodydze, co dodatkowo podkreśla symetrię rośliny. Kwiaty lawendy są drobne, mają fioletowoniebieską barwę i są zebrane w kłosowate kwiatostany, które pojawiają się na roślinie od czerwca do września. Owoce lawendy mają postać poczwórnych rozłupni. Cała roślina wydziela intensywny, aromatyczny zapach, który jest jednym z powodów, dla których lawenda jest tak ceniona.

Lawenda najlepiej rośnie na ciepłych, słonecznych stanowiskach, osłoniętych od wiatru. Preferuje gleby piaszczyste, żyzne i bogate w wapń. W rejonach, z których pochodzi, porasta zazwyczaj suche, wapienne zbocza. W Polsce lawenda jest coraz częściej uprawiana zarówno na skalę przemysłową, jak i w ogrodach, gdzie dodaje uroku i aromatu przestrzeni ogrodowych.

Kwiatostany lawendy zbiera się zazwyczaj w lipcu lub sierpniu, na początku rozkwitania, kiedy roślina ma jeszcze niewiele pąków. Ważne jest, aby zbiór przeprowadzać w suchy, słoneczny dzień, najlepiej po opadnięciu porannej rosy. Po zbiorze kwiatostany lawendy można zebrać w niewielkie pęczki, które następnie suszy się naturalnie, w przewiewnym, zacienionym miejscu, aby nie straciły swojego intensywnego koloru i aromatu. W przypadku suszenia w sztucznych suszarniach, optymalna temperatura to około 35°C. Po wysuszeniu kwiaty oddziela się od łodyżek i przechowuje w szczelnych, ciemnych pojemnikach.

Składniki aktywne i działanie: Lawenda zawiera wiele cennych związków chemicznych, które decydują o jej leczniczych właściwościach. Najważniejszymi z nich są olejek eteryczny, który stanowi około 3% surowca, w skład którego wchodzą m.in. linalol, octan linalolu, cyneol, geraniol oraz alfa-terpineol. Inne składniki to antocyjany, fitosterole, kwasy organiczne oraz sole mineralne.

Lawenda ma szerokie zastosowanie w fitoterapii. Jej działanie obejmuje:

• Działanie rozkurczowe i uspokajające: Lawenda działa rozkurczowo na mięśnie gładkie różnych narządów wewnętrznych, co przyczynia się do poprawy perystaltyki jelit i dróg żółciowych. Pomaga w łagodzeniu wzdęć i bólów brzucha spowodowanych nagromadzeniem gazów. Działa także uspokajająco, co czyni ją idealnym środkiem na stres i napięcie nerwowe.
• Działanie przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze: Olejek lawendowy wykazuje silne działanie przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze. Z tego względu jest często stosowany zewnętrznie na skórę w leczeniu różnych infekcji skórnych, drobnych ran oraz w przypadkach zapaleń jamy ustnej i gardła.
• Działanie przeciwreumatyczne: Lawenda jest również znana ze swoich właściwości przeciwbólowych. Nalewki i maści z lawendą są stosowane w leczeniu bólów reumatycznych, nerwobólów oraz bólów mięśniowych.
• Poprawa trawienia: Napary z kwiatów lawendy są stosowane w łagodnych zaburzeniach trawiennych, takich jak nadmierna fermentacja, wzdęcia oraz osłabienie perystaltyki jelit. Lawenda wspomaga także wydzielanie soku żołądkowego i żółci, co jest korzystne dla osób cierpiących na dolegliwości związane z układem pokarmowym.
• Olejek lawendowy stosowany w inhalacjach pomaga w leczeniu schorzeń górnych dróg oddechowych, takich jak zapalenie oskrzeli, kaszel oraz stany zapalne błon śluzowych.
• Działanie antyseptyczne i przeciwświądowe: Stosowany zewnętrznie olejek lawendowy działa odkażająco i łagodzi świąd, co czyni go skutecznym w leczeniu różnych dermatoz, wysypek oraz ukąszeń owadów.

Przeciwwskazania i środki ostrożności Mimo wielu korzystnych właściwości, lawenda nie jest pozbawiona działań ubocznych i przeciwwskazań. Doustne przyjmowanie olejku lawendowego w nadmiernych ilościach może prowadzić do podrażnienia błony śluzowej żołądka i jelit, a także wywoływać stany zapalne. Stosowanie na wrażliwą skórę może powodować jej podrażnienie i zaczerwienienie. Lawenda jest przeciwwskazana u osób cierpiących na ostre zapalenie żołądka, jelit, wrzody oraz poważne schorzenia wątroby i nerek. W takich przypadkach zaleca się skonsultowanie z lekarzem przed rozpoczęciem jakiejkolwiek terapii z użyciem lawendy.

Zastosowanie lawendy w praktyce Lawenda znajduje szerokie zastosowanie nie tylko w ziołolecznictwie, ale również w przemyśle kosmetycznym, kulinarnym oraz w aromaterapii.

• Napar lawendowy: Napar z lawendy jest łatwy do przygotowania i ma szerokie zastosowanie. Można go pić jako środek uspokajający, rozkurczowy oraz poprawiający trawienie. Jest także stosowany w stanach pobudzenia nerwowego oraz przy problemach z bezsennością.
• Nalewka lawendowa: Nalewka z lawendy jest stosowana zewnętrznie do nacierań w przypadku bólów reumatycznych, nerwobólów oraz bólów mięśniowych. Ma również działanie rozgrzewające i poprawiające krążenie.
• Kąpiele z dodatkiem lawendy: Kąpiele z dodatkiem lawendy pomagają w odprężeniu, łagodzą stres oraz poprawiają ukrwienie skóry. Tego typu kąpiele są również pomocne w leczeniu stanów zapalnych skóry oraz w nerwobólach.
• Inhalacje: Inhalacje z olejkiem lawendowym są skuteczne w leczeniu schorzeń górnych dróg oddechowych. Działają one antyseptycznie i ułatwiają oddychanie, zwłaszcza podczas przeziębień i infekcji.

Zastosowanie w kuchni: Lawenda, choć mniej popularna jako przyprawa, jest używana w kuchni do aromatyzowania potraw, szczególnie tych z mięsa, baraniny oraz niektórych zup. Jej liście mają intensywny, gorzkawy zapach, który może nadawać potrawom wyjątkowy smak. Ważne jest jednak, aby używać jej z umiarem, aby nie zdominować smaku dania.

Olejek lawendowy w kosmetyce: Lawenda jest często używana w przemyśle kosmetycznym. Olejek lawendowy dodawany jest do mydeł, kremów, balsamów oraz perfum. Ze względu na swoje właściwości łagodzące, antyseptyczne i przeciwzapalne, olejek lawendowy jest również wykorzystywany w produktach do pielęgnacji skóry, szczególnie tej problematycznej.

Podsumowanie

Lawenda to roślina o wszechstronnych właściwościach, która od wieków znajduje swoje miejsce w medycynie naturalnej, kosmetyce i kulinariach. Jej liczne zalety, w tym działanie uspokajające, przeciwbakteryjne, przeciwzapalne i przeciwbólowe, czynią ją niezastąpionym składnikiem wielu preparatów leczniczych i kosmetycznych. Jednak, jak w przypadku każdej rośliny leczniczej, jej stosowanie powinno być przemyślane i dostosowane do indywidualnych potrzeb i przeciwwskazań. Lawenda, z odpowiednią troską i uwagą, może stać się cennym wsparciem w codziennej pielęgnacji zdrowia i urody.

Źródła:

1. ZIOŁOLECZNICTWO PORADNIK DLA LEKARZY pod redakcją doc. dra hab. ALEKSANDRA OŻAROWSKIEGO Wydanie III WARSZAWA 1982
2. A. Paczuska. Zielnik Klasztorny, Wydawnictwo RM 2018
3. Andrzej J. Sarwa, Wielka encyklopedia roślin leczniczych, Sandomierz 2013