Tatarak

Tatarak zwyczajny (Acorus calamus), jest jedną z tych roślin, które od wieków były cenione zarówno w medycynie ludowej, jak i tradycyjnej. Z racji swoich wszechstronnych właściwości leczniczych, znalazł on szerokie zastosowanie w fitoterapii, a jego popularność nie maleje, szczególnie w sklepach zielarskich i aptekach oferujących naturalne produkty.

Tatarak pochodzi z południowej i wschodniej Azji, ale obecnie występuje na całym świecie, szczególnie w wilgotnych obszarach, takich jak mokradła, brzegi jezior i rzek. Roślina ta została sprowadzona do Europy przez Tatarów w XIII wieku, stąd jej nazwa. Tatarzy używali jej do poprawiania smaku wody oraz jako przysmak w formie kandyzowanych kłączy.

Tatarak zwyczajny to bylina o sztywnych, szablastej formie liściach i drobnych, zielono-żółtych kwiatach, które tworzą charakterystyczne kolby na szczycie łodygi. Roślina ma płożące się, podwodne kłącze, które może osiągać do 50 cm długości i 3 cm średnicy. Owocem tataraku jest brunatna, sucha torebka.

Skład chemiczny i właściwości:  Kłącze tataraku, znane jako Rhizoma Calami, jest głównym surowcem zielarskim. Zawiera ono różnorodne związki chemiczne, które determinują jego działanie lecznicze:

• Olejek eteryczny (ok. 3,5%) - zawiera m.in. azaron, kalamen, eugenol, kamfen, pinen i akoron.
• Związki goryczowe - akoryna (0,2%).
• Garbnik, śluz, cholina.
• Węglowodany - bogate źródło skrobi.
• Kwasy organiczne - w tym kwas akonitowy.
• Sole mineralne.

Działanie

• Wspomaganie trawienia. Jednym z najważniejszych zastosowań tataraku jest jego zdolność do pobudzania wydzielania soku żołądkowego, co przyspiesza proces trawienia i przyswajania składników pokarmowych. Mechanizm ten jest złożony i obejmuje działanie zarówno na receptory smakowe w jamie ustnej, jak i bezpośrednie wpływanie na układ trawienny. Zwiększa on także wydzielanie mukopolisacharydów, które tworzą ochronną warstwę śluzową w żołądku, co jest szczególnie korzystne dla osób cierpiących na stany zapalne błony śluzowej lub wrzody.
• Działanie spazmolityczne. Tatarak ma również właściwości spazmolityczne, co oznacza, że łagodzi skurcze mięśni gładkich przewodu pokarmowego oraz dróg żółciowych i moczowych. Działanie to jest szczególnie efektywne w przypadkach, gdy mięśnie te są nadmiernie skurczone, przywracając ich prawidłową kurczliwość i tym samym poprawiając perystaltykę jelit oraz przepływ żółci do dwunastnicy.
• Działanie uspokajające. Choć tatarak krajowy zawiera mało azaronu, co sprawia, że jego działanie uspokajające jest słabe, odmiany pochodzące z Indii czy Kanady mogą działać nasennie. W badaniach farmakologicznych wykazano, że azaron zmniejsza napięcie mięśni gładkich jelita cienkiego, łagodząc skurcze wywołane przez różne czynniki.
• Dodatkowo, wyciągi z tataraku wykazują działanie bakteriobójcze i przeciwbólowe, co czyni je cennym składnikiem preparatów stosowanych zewnętrznie na skórę.

Zastosowania w fitoterapii

Wewnętrzne:  Tatarak jest szczególnie polecany w przewlekłych zaburzeniach trawiennych, takich jak brak łaknienia, bezsoczność czy bezkwaśność żołądkowa. Pomaga również w łagodzeniu wzdęć, bólów brzucha oraz kolki jelitowej. Jest cennym wsparciem dla osób starszych oraz rekonwalescentów, gdyż poprawia resorpcję składników odżywczych.

Działanie ochronne na błonę śluzową żołądka sprawia, że tatarak jest stosowany pomocniczo w leczeniu choroby wrzodowej, zarówno w profilaktyce, jak i w łagodzeniu objawów.

Dzięki swojemu delikatnemu działaniu uspokajającemu, tatarak może być stosowany w stanach wyczerpania nerwowego, szczególnie gdy towarzyszy im uczucie niepokoju i trudności z zasypianiem.

Zewnętrzne:  Odwary z kłącza tataraku są stosowane do płukania jamy ustnej i gardła w stanach zapalnych, działając ściągająco i bakteriobójczo. Mogą być także używane jako płukanki do włosów, wzmacniając je i przeciwdziałając łupieżowi. W niektórych dermatozach, szczególnie tych związanych z infekcjami bakteryjnymi, tatarak jest stosowany jako środek łagodzący objawy, działając przeciwbólowo i bakteriobójczo. Olejek tatarakowy stosowany zewnętrznie jest znanym środkiem zmniejszającym dolegliwości związane z chorobą reumatyczną i skazą moczanową.

Sposoby użycia

Napar poprawiający trawienie:  Do przygotowania naparu, który wspomaga trawienie, należy pół łyżki rozdrobnionych kłączy tataraku zalać szklanką wrzącej wody i parzyć przez godzinę. Po odcedzeniu, napar można pić w ilości ⅓ szklanki trzy razy dziennie na 30 minut przed posiłkiem.

Płukanka na wzmocnienie włosów: Aby przygotować płukankę wzmacniającą włosy, należy zmieszać kłącze tataraku, korzeń łopianu i liść pokrzywy w równych proporcjach. Łyżkę tej mieszanki zalewamy wrzątkiem, gotujemy, a po przestygnięciu spłukujemy nią włosy po każdym myciu przez kilka tygodni.

Kłącza tataraku zbiera się od wiosny do jesieni. Po zbiorze należy je dokładnie umyć, usunąć łodygi, korzenie i nadpsute części, a następnie pociąć na kawałki o długości do 20 cm. Kłącza suszy się w temperaturze do 35°C, co pozwala zachować ich cenne właściwości. Po wysuszeniu, kłącza należy przechowywać w suchym i ciemnym miejscu, aby chronić je przed wilgocią i utratą jakości.

Bezpieczeństwo stosowania:  Pomimo licznych korzyści zdrowotnych, tatarak nie jest całkowicie wolny od ryzyka. Olejek tatarakowy, ze względu na zawartość β-azaronu, może być toksyczny w dużych dawkach, co stwarza zagrożenie dla wątroby. Dlatego stosowanie olejku tatarakowego powinno być umiarkowane, a najlepiej pod nadzorem specjalisty. Osoby z chorobami wątroby oraz kobiety w ciąży i karmiące piersią powinny unikać stosowania tataraku.

Tatarak zwyczajny to roślina o wszechstronnych właściwościach leczniczych, która z powodzeniem może być stosowana w leczeniu wielu dolegliwości, od problemów trawiennych po stany zapalne skóry. Jego szerokie spektrum działania sprawia, że jest cennym składnikiem wielu preparatów zielarskich i suplementów diety. Jednak, jak w przypadku każdej rośliny leczniczej, należy pamiętać o umiarkowaniu i odpowiednim stosowaniu, aby czerpać korzyści bez narażania zdrowia

Źródła:

1. Joanne Barnes, Linda A Anderson and J David Phillipson, Herbal Medicines Third edition, Pharmaceutical Press 2007
2. ZIOŁOLECZNICTWO PORADNIK DLA LEKARZY pod redakcją doc. dra hab. ALEKSANDRA OŻAROWSKIEGO Wydanie III WARSZAWA 1982
3. A. Paczuska. Zielnik Klasztorny, Wydawnictwo RM 2018