Dąb (Quercus). Leksykon ziół

Surowiec zielarski i zastosowanie

Surowiec zielarski pozyskuje się z trzech rodzajów: z dębu szypułkowego – Quercus robur Linne, dębu bezszypułkowego – Quercus petrea Lieblein oraz dębu omszonego – Quercus pubescens Willdenow = Quercus lanuginosa Thuillier.

Wykorzystuje się korę (lub gałązki dębowe), liście, żołędzie oraz galasy. Korę dębu pozyskuje się z młodych pni i gałęzi, od jesieni do wiosny przed rozwojem liści. Surowiec suszy się w cieniu w temp. do 35 st. C. Kora powinna zawierać w zależności od źródła min. 3-9% garbników. Ponadto w korze znajdują się: flobafeny, kwercetyna, kwercytol (alkohol cykliczny cukrowy), kwasy fenolowe (galusowy i elagowy) oraz fitoncydy hamujące rozwój grzybów, bakterii i wirusów. W odróżnieniu do czystego kwasu taninowego, wyciągi wodne oraz alkoholowe z dębu nie mają właściwości drażniących błony śluzowe, ani nie upośledzają trawienia. Mają właściwości przeciwzapalne oraz ściągające, antyseptyczne, przeciwgnilne i antyfermentacyjne (stąd jest zwyczaj wkładania liści dębu do kiszonych ogórków). Jest to doskonały surowiec do leczenia stanów zapalnych błon śluzowych, usuwa przekrwienie, odkaża, obkurcza naczynia krwionośne, posiada właściwości ochronne. Bardzo ważną cechą jest to, że nie powoduje unieczynnienia enzymów i nie hamuje procesów trawiennych, wykorzystuje się to w przypadku niestrawności połączonej z biegunką, chorobie wrzodowej, polipach, brodawczakach jelit. Można również płukać jamę ustną oraz gardło, a także przemywać zmienione zapalnie oczy. Z wyciągów robi się również okłady oraz przemywa stany zapalne skóry, pokrzywki, łojotoki czy sączące się rany.

Drobno sproszkowaną korę lub liście można użyć jako zasypki na skórę o właściwościach przeciwzapalnych i zasuszających. Mocny odwar z kory lub liści stosuje się do nasiadówek, lewatyw oraz irygacji w takich przypadłościach jak: upławy, świąd, hemoroidy, grzybica, infekcje bakteryjne, stany zapalne.

W kosmetyce stosuje się wyciągi wodne i alkoholowe m.in. do płukanek do włosów przetłuszczających się i bez połysku. Silny odwar przytłumia siwiznę oraz nadaje włosom brązowy odcień, często jest składnikiem ziołowych farb do włosów oraz szamponów koloryzujących. Ekstrakt z dębu można również znaleźć w preparatach do higieny intymnej, kosmetyków do cery trądzikowej i tłustej.

W warunkach domowych można sporządzić odwar z kory lub liści dębu. W tym celu należy 1 łyżkę rozdrobnionego surowca zalać 1 szklanką wody, doprowadzić do wrzenia, a następnie gotować od 5 do 30 minut, odstawić na 30 minut, przecedzić. Dla lepszej ekstrakcji można pod koniec gotowania dolać 50 ml alkoholu 40-60%. Pić po 100-200 ml 2-4 razy dziennie lub używać jako okłady, płukanki lub irygacje.

W razie niestrawności, zgagi lub bólu brzucha, można mieć przygotowaną wcześniej nalewkę dębową. W tym celu należy 1 część suchego lub świeżego surowca zalać 3-5 częściami 40-60% alkoholu lub wina wytrawnego. Odstawić na minimum 7 dni, następnie przefiltrować. Zażywać po małym kieliszeczku 1 raz dziennie. W przypadku biegunek lub zaburzeń trawiennych stosować 2-3 razy dziennie w połączeniu z wodą lub naparem rumiankowym.

Kawa żołędziowa – „kawa partyzantów”

W czasie II wojny światowej, kiedy w sklepach brakowało dosłownie wszystkiego, ludzie „odkurzyli” dawny przepis na kawę z prażonych żołędzi. Nie dawała ona zastrzyku energii z powodu braku kofeiny, ale pozwalała przeżyć ten trudny czas dostarczając wiele cennych witamin i minerałów. Okazuje się, że żołędziówka zawiera witaminy B1, B2, B5 i B6, fosfor, magnez, mangan, miedź, potas, wapń i żelazo. Zawiera także sporo skrobi, białka i zdrowych tłuszczy. Ponadto żołędzie zawierają kwasy fenolowe m. in. katechinowy, galusowy i elagowy oraz kwercytol.

Jak taką kawę sporządzić?

Po zebraniu żołędzi w lesie należy je wielokrotnie zagotować, zmieniając wodę za każdym razem. Ma to na celu pozbycie się garbników, które są szkodliwe i nadają cierpki smak napojowi. Następnie oczyszczamy owoce z łupin, suszymy i mielimy na mąkę. Następnie mąkę prażymy na suchej patelni aż zmieni kolor na ciemnobrązowy. Do kubka wsypujemy łyżeczkę „kawy”, zalewamy wrzątkiem i czekamy, aż fusy opadną na dno.

Jak smakuje taki napój?

Smakosze kawy mówią, że jest to smak dla koneserów :) W dzisiejszych czasach sklepowe żołędziówki często są doprawiane przyprawami korzennymi i aromatycznymi dodatkami. Wyczuwalny jest w nich lekki aromat orzecha laskowego. Zwolennicy tego napoju uważają, że ma właściwości odchudzające, daje uczucie sytości, wpływa na pracę układu pokarmowego oraz wspomaga koncentrację i poprawia nastrój.

Autorka: Katarzyna Korczyńska-Bar
Zielarka z wieloletnim doświadczeniem. Pasjonatka życia.

Źródła:

1. https://rozanski.li/1193/quercus-dab-w-fitoterapii/
2. Ruta Kowalska, O czym szumią zioła, Podręcznik ziołolecznictwa tom 1, wydanie II, Grabowo, 2021, ISBN 978-83-956578-0-1
3. Praca zbiorowa, Ziołolecznictwo Poradnik kliniczny, Poznań, Forum Media Polska, 2023, ISBN 978-83-260-5068-8 Art. nr 3270
4. O. Grzegorz Franciszek Sroka franciszkanin, Poradnik ziołowy, wydanie nowe poszerzone o zweryfikowane receptury, Rychwałd, 2001, ISBN 83-901472-0-3
5. Robert Rient Wizje roślin, czyli pięćdziesiąt roślin leczniczych (i jeden grzyb), Warszawa, Świat Książki, 2023, ISBN 978-83-828-9027-3
6. https://coffeecave.pl/blog/kawa-w-czasie-wojny
7. https://biovedaherbs.pl/_blog/29-Magia_wlasciwosci_i_zastosowanie_lecznicze_debu_.html